Obszary cenne przyrodniczo

Kuźnik Olsowy to silnie zarastające, śródleśne jezioro otoczone roślinnością torfowiskową, wykształcone w obrębie Rynny Jezior Kuźnickich (dawnej rynny subglacjalnej). Jego powierzchnia nie przekracza 0,5 ha, a jego maksymalna głębokość to 1,1 m. Na dnie zbiornika zalegają półpłynne osady jeziorne – tzw. gytia węglanowa i detrytusowa.

Jedna z niewielkich dolinek erozyjnych, rozcinających krawędź wysoczyzny morenowej i uchodzących do doliny Łomnicy, na zachód od Róży Wielkiej. Wypełnia ją płytki zbiornik – rozlewisko, charakteryzujące się dużymi wahaniami poziomu wody. Jedną z głównych przyczyn zatrzymywania wody w zbiorniku jest działalność zamieszkującej go rodziny bobrów, której żeremie  zlokalizowane są w południowej części obiektu. 

Obiekt obejmuje około 3,5-kilometrowy odcinek rynny subglacjalnej o przebiegu południkowym, zajętej obecnie przez rzekę Łomnicę wraz z kompleksem niewielkich, suchych dolinek i wąwozów erozyjnych, rozcinających, górujące nad doliną wysoczyznę moreny falistej oraz fragment równiny sandrowej. 

Rozległy kompleks lasów bagiennych, ciągnący się na długości prawie 1,5 km, wzdłuż doliny rzeki Krępicy, na południe od miejscowości Kłoda. Krępica płynie tu ujściowym odcinkiem długiej rynny subglacjalnej, która w tym miejscu rozszerza się i przechodzi w rozległą równinę torfową, zajętą przez łąki oraz stawy rybne. Zbocza doliny są w tym miejscu dosyć strome, z licznymi wysiękami wód podziemnych. Rzeka, mimo częściowej regulacji silnie meandruje na omawianym odcinku, co znacząco spowolniło odpływ wody i umożliwiło zachowanie dobrze wykształconych.

Rozległy fragment borów chrobotkowych, położony na równinie wodnolodowcowej, pomiędzy doliną rzeki Krępicy, na wysokości miejscowości Kłoda, a wysypiskiem śmieci Kłoda.

Rozległy kompleks łąkowy, o łącznej powierzchni około 180 ha, położony nad Kanałem Stobieńskim, na południowy zachód od Kotunia. Część północna zahacza o wąski pas równiny sandrowej. Podłoże stanowi tu gytia, w większości przykryta warstwą silnie zmineralizowanego torfu, a na północy również piaski i żwiry wodnolodowcowe. Wskazuje to na pojeziorną genezę obiektu, choć na najstarszych dokładnych mapach (z końca XVIII w.) w miejscu łąk znajdują się już rozległe mokradła, bez śladów zbiorników wodnych. Obszar został zmeliorowany, prawdopodobnie w II poł. XIX w. W tych czasach uregulowano m.in. ciek, który obecnie nazywany jest Kanałem Stobieńskim. Po II wojnie światowej grunty należały do Państwowego Gospodarstwa Rolnego Kotuń i wypasano na nich bydło. PGR zamknięto na początku lat 90. XX w. Obecnie łąki, w ogromnej większości użytkowane są kośnie przez właścicieli prywatnych. 

Rozległy kompleks łąk i stawów rybnych o powierzchni blisko 185 ha, położony nad rzeką Krępicą, między Kotuniem a Stobnem. Obszar zajmuje równinę torfową (misę dawnego jeziora), która prawdopodobnie z początkiem XIX w. została zmeliorowana i z czasem przekształcona w użytki zielone. Podłoże stanowi tu silnie zmineralizowany torf, zalegający na gytii i namułach piaszczystych. Na XIX-wiecznych mapach (Messtischblaett, edycja 1877) widoczne są ślady wydobywania torfu. Rozległy kompleks stawów, zajmujący całą wschodnią część obiektu, powstał stosunkowo niedawno, bo w latach 80. XX w. Łąki są obecnie ekstensywnie koszone, a miejscami również wypasane bydłem.

Niewielki kompleks łąkowy, położony na południowym skraju gminy Szydłowo, na północny wschód od Stobna. Zajmuje on niewielką dolinkę, łączącą się od wschodu z doliną Kanału Stobieńskiego, do którego z resztą wody z jego obszaru odprowadza rów melioracyjny. Kompleks, przynajmniej częściowo zajmuje zagłębienie po wytopieniu się martwego lodu. Podłoże stanowi tu gytia jeziorna. Na pozostałej części, cienka warstwa torfu zalega na piaszczystych i żwirowych utworach wodnolodowcowych. Cały obszar jest ekstensywnie wykaszany lub wypasany bydłem.

Rozległa równina torfowa, położona na zachodnich rubieżach miasta Piła. Już w drugiej połowie XVIII w. oznaczona była na mapach jako podmokłe tereny otwarte, na których, w części północnej wydobywano torf (mapa Schmettaua z końca XVIII w.). Według późniejszych map, wydobycia torfu zaprzestano, a bagna pokryły się luźnymi zakrzaczeniami (mapa Schroettera, Messtischblaett). 

Niewielki kompleks leśny, położony na zachodnim skraju gminy Szydłowo, na wschód od Różewa. Obejmuje łagodnie pofalowany fragment wysoczyzny morenowej. Podłoże stanowią tu piaski, żwiry i głazy lodowcowe, na których wykształciły się stosunkowo ubogie gleby rdzawe. Źródła kartograficzne z przełomu XVIII i XIX w. wskazują, że las nie ma ciągłości historycznej i wykształcił się na terenie wówczas bezleśnym, jednak pozwala wyobrazić sobie jak mogły wyglądać płaty lasów liściastych z udziałem buka, jakie jeszcze na początku XIX w. punktowo występowały w różnych częściach gminy Szydłowo, m.in. na wschód od Nowego Dworu i na południowy zachód od Starej Łubianki.

Ciąg mokradeł, zlokalizowanych w obrębie niewielkiej rynny subglacjalnej, rozcinającej wysoczyznę moreny falistej, na północny zachód od miejscowości Nowy Dwór. 

Część południową zajmują silnie przesuszone i w dużej mierze zeutrofizowane zbiorowiska szuwarowe, rozwinięte w obrębie niecki, wypełnionej torfami na gytii (niegdyś niewielkie jeziorko). Dominują tu głównie duże turzyce i kosaciec żółty, a jako gatunki silnie ekspansywne występują ostrożeń polny, pokrzywa i trzcinnik piaskowy. Południowa część mokradła została objęta ochroną w postaci użytku ekologicznego Szuwar Śródpolny

Niewielkie obniżenie w rozległej wysoczyźnie moreny falistej, wypełnione równiną torfową, otoczone wielkoobszarowymi polami uprawnymi, na zachód od Skrzatusza.

Pod koniec XIX w. wydobywano tu torf, czego pozostałością są liczne torfianki oraz wyschnięte już zagłębienia terenu. Ogromną większość równiny pokrywają obecnie gęste i trudne do przejścia zarośla wierzb szerokolistnych Salicetum pentandro-cinereae. W północno-wschodniej części, ponad równinę torfową wznoszą się płaskie pagórki mineralne pokryte ciekawą roślinnością, stojąca na pograniczu muraw bliźniczkowych, ciepłolubnych muraw napiaskowych i łąk zmiennowilgotnych. 

Śródpolna równina torfowa z niewielkim jeziorem, położona na zachodnich obrzeżach miejscowości Skrzatusz. Na początku XIX w. miejsce częściowo zmeliorowano oraz wydobywano w jego obrębie torf. Obecnie całą część zachodnią zajmują gęste zarośla wierzb szerokolistnych Salicetum pentandro-cinereae, tzw. łozowiska.

Bukowa Góra to kompleks wysokich i nierzadko stromych stoków wysoczyzny moreny falistej, porozcinanych licznymi wąwozami erozyjnymi, położony na zachód od Tarnowa. Dominuje tu wystawa północno-wschodnia. U podstawy zboczy utworzyła się nieduża dolinka, wypełniona piaskami i żwirami deluwialnymi, w obrębie której powstało niewielkie jezioro Rakowe. Zbocza zbudowane są z różnych materiałów, począwszy od ciężkich glin zwałowych po piaski i żwiry wodnolodowcowe.

Niewielki zbiornik bezodpływowy o powierzchni około 0,5 ha, zlokalizowany w obrębie wysoczyzny moreny falistej, około 1,6 km na północny zachód od jeziora Łachotka. Geneza jeziora, podobnie jak wielu innych w regionie, związana jest z wytapianiem się brył martwego lodu, pozostawionych przez wycofujący się lądolód.

Głęboki wąwóz erozyjny, o długości blisko 500 metrów, rozcinający południowe zbocze rynny subglacjalnej, biegnącej przez wschodnią część gminy Szydłowo. Na południowy wschód od wąwozu leży cenny kompleks przyrodniczy, obejmujący jezioro Łachotka oraz otaczające je mokradła i zbocza ze źródliskami. Jar jest kontynuacją tego kompleksu.

Północny fragment głęboko wciętej rynny subglacjalnej, rozcinającej północno-wschodnią część gminy Szydłowo i ciągnącej się na południowy wschód aż do Zalewu Koszyckiego. Omawiany odcinek wypełnia misa jeziora Łachotka (inaczej – jeziora Głochotczyno) oraz połączona z nim od północy dolinka, pokryta silnie uwodnioną roślinnością szuwarową. Rynna leży na granicy dwóch odrębnych typów krajobrazu gminy Szydłowo. Po jej wschodniej stronie ciągnie się rozległa równina sandrowa pokryta borami sosnowymi, zaś po jej zachodniej stronie – wysoczyzna moreny falistej, w ogromnej mierze zajęta przez pola uprawne. Zachodnie zbocze omawianego fragmentu rynny jest wysokie i strome oraz wybitnie urozmaicone pod względem rzeźby terenu – pocięte licznymi, głębokimi wąwozami erozyjnymi, w których obrębie często wybijają źródła wapienne z ciekawą i rzadko spotykaną roślinnością źródliskową. Wschodnie zbocze również jest miejscami strome i wysokie, ale dużo bardziej ujednolicone pod względem urzeźbienia

Niewielkie jezioro o powierzchni blisko 1 ha, położone u stóp zachodniego zbocza rynny subglacjalnej, rozcinającej północno-wschodnią część gminy Szydłowo. Jest to jeden z wielu cennych obiektów rozmieszczonych wzdłuż ww. rynny, bliżej Piły zwanej Rynną Jezior Kuźnickich. Około 2,5 km na północny zachód, leży jezioro Łachotka wraz z otaczającym cennym kompleksem zboczy, wąwozów i mokradeł. Na południe od zbiornika natomiast ciągnie się cały szereg obiektów o wysokich walorach przyrodniczych, w tym tzw. Kuźnik Olsowy i Bagienny, Bobrowe Bagno, Mokradła w Rynnie Kuźnickiej oraz rezerwat Kuźnik. 

To kolejny cenny obiekt przyrodniczy w Rynnie Jezior Kuźnickich, czyli dawnej rynnie subglacjalnej, przecinającej północno-wschodnią część gminy Szydłowo. Jest to kompleks roślinności torfowiskowej i szuwarowo-łąkowej z fragmentami inicjalnych lasów bagiennych oraz potorfiami.

Niewielkie i raczej płytkie jezioro śródleśne, zlokalizowane w Rynnie Jezior Kuźnickich (dawnej rynnie subglacjalnej), otoczone cennymi płatami torfowisk i borów bagiennych. Jego powierzchnia wynosi około 1 ha, a maksymalna głębokość nie przekracza 2 m. Zbiornik łączy ze znajdującym się na północy kompleksem Mokradła w Rynnie Kuźnickiej silnie zarośnięty rów, tylko okresowo wypełniający się wodą. Półpłynne osady jeziorne charakteryzują się małą zawartością wapnia. Pod warstwą torfów otaczających zbiornik stwierdzono zaleganie gytii detrytusowej.

Niewielka równina torfowa, prawdopodobnie dawne jezioro, zlokalizowana w tzw. Rynnie Jezior Kuźnickich, około 100 m na północ od rezerwatu przyrody Kuźnik.

Szeroka na około 30 m linia energetyczna, prawie poprzecznie przecinająca równinę sandrową, na północny zachód od rezerwatu przyrody Kuźnik. W części wschodniej przecina rynnę subglacjalną, zajętą przez jeziora Kuźnickie.

Blisko 100-hektarowy kompleks leśny, położony około 1 km na zachód od rezerwatu przyrody Kuźnik. Zajmuje fragment płaskiej równiny sandrowej, na której wytworzyły się gleby rdzawe brunatne. To fragment głównie ponad 100-120-letnich drzewostanów dębowych, reprezentujących dobrze zachowane dąbrowy acydofilne Fago-Quercetum petraeae. Ten zespół roślinny, wg. mapy roślinności potencjalnej Polski  jest dominującym typem roślinności leśnej na obszarze gminy Szydłowo. Do dzisiaj jednak, dąbrowy acydofilne w gminie Szydłowo zachowały się prawie wyłącznie w opisywanym miejscu. Zbiorowisko to wykształca się na siedliskach kwaśnych i z natury nie jest bogate gatunkowo. 

Fragment wysokich i stromych zboczy doliny Dobrzycy, o charakterze ostańca, zbudowanego z piasków, żwirów i głazów lodowcowych, na północny zachód od Tarnowa. W północnej części obiektu zachowały się ślady dawnej piaskowni.

Zalew Piławski jest sztucznym zbiornikiem przepływowym, utworzonym w dolinie Piławy, na wysokości Zabrodzia. Mimo znacznej presji turystycznej, zachował on stosunkowo duże walory przyrodnicze.

Piława jest prawym dopływem Gwdy, z którą łączy się w miejscowości Dobrzyca. Jej ujściowy, 2-kilometrowy odcinek zachował wysoką naturalność oraz przebieg charakterystyczny dla dolnych odcinków średnich rzek nizinnych.

Dolny, około 3-kilometrowy odcinek rzeki Rurzycy, pomiędzy miejscowością Krępsko na południu a linią kolejową na północy. 

Jest on kontynuacją niezwykle cennego ciągu obiektów chroniących wyżej położone odcinki rzeki – obszaru Natura 2000 PLH300017 Dolina Rurzycy oraz rezerwatów Dolina Rurzycy, Wielkopolska Dolina Rurzycy, Smolary i Diabli Skok. W przeciwieństwie do nich, omawiany odcinek nie obejmuje roślinności torfowiskowej. Nie ustępuje im jednak pod względem wysokiej naturalności koryta rzecznego oraz otaczającej go roślinności. 

Zagłębienie powstałe po wytopieniu się martwego lodu, w widłach zbiegu dolin Rurzycy i Gwdy, około 500 m na północ od zwartych zabudowań Krępska. Od północy, zachodu i częściowo wschodu otacza je równina sandrowa. Od południa przechodzi w terasy doliny Gwdy.

Fragment doliny Gwdy na południe od Krępska, charakteryzujący się dobrze wykształconymi nadzalewowymi tarasami akumulacyjnymi, których krawędzie tworzą często strome i wysokie na około 10 m skarpy. Rzeka wije się tu leniwie szeroką doliną, zajętą przez rozległe, podmokłe płaty szuwarów, reprezentujące cały wachlarz zbiorowisk roślinnych.

Pękawnica, zwana również Pankawą to niewielki, lewy dopływ Gwdy, którego tylko około 2-kilometrowy, dolny odcinek leży w granicach gminy Szydłowo (część wschodniej granicy gminy biegnie po jego korycie). Ujście znajduje się między miejscowościami Krępsko na północy i Dobrzyca na południu. Silnie uregulowana w wyższych odcinkach rzeka, w obrębie Puszczy nad Gwdą zachowała wybitnie naturalny przebieg. Wije się niezbyt głęboką, ale wyraźnie wciętą w otaczającą, rozległą równinę sandrową doliną, w wielu miejscach przybierając charakter górskiego potoku.